Piše: Veljko Đukanović, profesor književnosti
Prije par dana u izdanju Ambasade Republike Poljske u Crnoj Gori i Crnogorskog kulturnog foruma sa Cetinja, izašla je jedinstvena knjiga na prostorima Zapadnog Balkana autora Božidara Proročića, književnika i publiciste Katinjski masakr-zločin bez kazne. Knjiga predstavlja izuzetan doprinos proučavanju jednoh bolnog dijela istorije Poljske. Recezent i urednik knjige je NJ.E. Artur Dmochowski oponumoćeni ambasador Poljske. Nikada aktulenije knjiga nije se pojavila na ovim prostorima. Knjiga predstavlja bolno svjedočanstvo o pogubljenu 22.000 poljskih oficira, podoficira, policajaca, graničara, pripadnika inteligencije, književnika, doktora, profesora 1940. godine u Katinjskoj šumi. U samoj knjizi predstavljeni su brojni istorijski podaci, fotografije, dokumenta, imena i prezimena svih oni Rusa koji su učestvovali u ovom sistematski osmišljenom Genocidu koji je bio osmišljen da se ubije i nestane Poljska kao nacija i sva njena inteligencija. Knjiga detaljno prikazuje način planiranja Katinjskog masakra, organizatore, tajnu policiju NKVD, falsifikovanje dokumenata, prikrivanje Genocida, Tu su predstavljene po prvi put biografije proslavljenih generala Poljske, od kojih su što je još tužnije dobar dio njih borio u jedinacama Ruske carske vosjke prolivajući svoju krv za slobodu Rusije. Poljska je kroz svoju dugu slavnu ali i često bolnu istoriju bila na meti imperijanih pretenzija Rusije, koja je uvjek težila da Poljsku, rusifikuje, osvoji i uništi njen kulturni, jezički, državni integritet i identitet. Sam autor u uvodu daje kratku istoriju Poljske pored toga on veoma jasno filigranski precizno prikazuje hronologiju događaja u samo predvečerje II Svjetskog rata u kom je Poljska, pala kao žrtva Rusije i Njemačke u međusobnim tajnim dogovorima. Pored toga knjiga se temeljno bavi logorima u kojima su brutalno ubijeni poljski oficiri i inteligencija, brojem stradalih, načinom otkrivanja, grobnica, propagandom i antikatinjskom-kampanjom koju Rusija konstantno vodi decenijama negirajući ovaj Genocid. Nijedan detalj ove dragocjene knjige nije zaboravljen i izostavljen. Autor je na početku knjige istakao da je knjiga posvećena svim poljskim oficirima palim za slobodu. Tu je izuzetno lijepe i tužna pjesma koju je napisao sami autor a nosi nazov Katinj je za Poljake prokleto mjesto.
U samom predgovoru knjige NJ.E Artur Dmochowski ambasador Poljske u Crnoj Gori navodi: Katinj je jedan od najvažnijih simbola najvećeg zla i zločina koji su se desili u Evropi u XX vijeku. Ubistvo na hiljade zarobljenih poljskih oficira koji su imali status ratnih zarobljenika i zatvorenika, koji su pripadali eliti poljske države, je unaprijed osmišljeno od strane vlasti Sovjetske Rusije, učinjeno je kršeći sva ljudska prava i principe humanitarnosti, i suprotno svim međunarodnim konvencijama. Time je ovaj zločin zauvijek ostao kao čin neljudske degeneracije i okrutnosti. U svom neizgovorenom govoru, poljski predsjednik Leh Kačinjski, koji je tragično poginuo zajedno sa devedeset osam ljudi u blizini Katinja tokom puta na proslavu 70. godišnjice zločina, želio je da kaže: „Ubijani su, prethodno postiđeni, ubijeni hicem u potiljak. Na način da bude malo krvi. Kasnije su, još uvijek sa orlovima na dugmadima uniformi, strpani u duboke jame. Ovdje, u Katinju, bilo je četiri hiljade i četiri stotine takvih smrtnih slučajeva. U Katinju, Harkovu, Tveru, Kijevu, Hersonu i Minsku – ukupno 21 768.” Ovi zločini do danas, nažalost, nijesu u potpunosti otkriveni i kažnjeni. Zato je knjiga mladog crnogorskog istoričara Božidara Proročića izuzetno potrebna i značajna. Pogotovo sada, kada nas zločini koje su u Ukrajini počinili ruski agresori, uključujući i ubistva ratnih zarobljenika, tjeraju da se prisjetimo vremena genocida iz Drugog svjetskog rata, koji su, kako se činilo donedavno, nepovratni dio prošlosti. I u regionu Balkana, koji je srećom izbjegao sovjetsku dominaciju, rane iz tog i kasnijeg perioda, nažalost, još uvijek su žive. Smatram da osjećaji slični onima koje kod Poljaka izaziva riječ “Katinj” budi na Balkanu sjećanja na zločine u Srebrenici. Od ukupnog broja ubijenih 1940. godine, oko 8000 su bili oficiri zatvoreni tokom sovjetske invazije na Poljsku 1939. godine, oko 6000 su bili policajci, a preostalih 8000 žrtava bili su pripadnici inteligencije – ljekari, preduzetnici, državni službenici i nastavnici. Vrijedi dodati i da su žrtve zločina bili predstavnici multietničke poljske države. Dakle, među ubijenima su bili ne samo etnički Poljaci, već i Ukrajinci, Bjelorusi i Jevreji. Danas je istina o masakru u Katinju, o bestijalnom, genocidnom ubistvu koje su Sovjeti počinili nad poljskim oficirima u Katinju, Harkovu i Bikovniji, jedan od najjačih temelja slobodne i istinski suverene Poljske. Stoga, svima koji se interesuju istorijom našeg regiona Srednje Evrope i njenim posljedicama do današnjih dana, preporučujem knjigu Božidara Proričića – dragocjen izvor informacija o ovim događajima od prije mnogo decenija, koji su takođe oblikovali i sadašnjost Poljske, našeg regiona i cijele Evrope.
Iskreno vjerujem da će promocija ove izuzetne knjige i njena prezentacija u javnosti zaintresovati mnoge u Crnoj Gori. Svakako ona je itekako značajan doprinos prijateljstvu Poljske i Crne Gore i doprinijeće jačanju naših bilateralnih odnosa. Na samom kraju i pjesma Božidara Proročića veo
ma emotivna ali i tužna.
KATINJ JE ZA POLJAKE PROKLETO MJESTO
Odvedoše nas 21.768 u zlokobnu zoru 1940. Godine koju
pokrivaše crna magla i crna šuma Katinj
jedan za drugim u koloni bez kraja
oficiri, policajci, doktori, učitelji, književnici, pjesnici
ćutimo razdvajaju nas jednog po jednog
naš dojučerašnji Ruski brat nije imao milosti
mnogi od njih su bili bivši oficiri
carske ruske vojske koju su sa njima
zajedno krvarili na fronotvima
na njihovim rukama posebno vezan čvor
nazvaše ga Katinjski
šinjel preko glave
dželat Blohin se prezrivo smije
Walther 7,65 mm metak ispaljen u potiljak
jama- bezdana u koju padaju
jedan za drugim
pokošena mladost
epolete, novac, pisma, dnevnici i odlikovanja
pokri crvena zemlja
Ježi Wolkovicki i Česlav Jarnuškjevič
preživješe pokolj doživješe
duboku starost Bog ih je čuvao
da svjedoće o našim stradanjima
pola vijeka Rusija ćuti i negira
miris tamjana i molitva Poljaka
za pokoj dušama mučenika
pada gvozdena zavjesa
otvaraju se zapečaćeni arhivi
zločinci razasuti kao heroji
na grobljima sa odlikovanjima
13 april dan sjećanja na žrtve Katinja
10 aprila 2010. Godine sruši se Tupoljev
Posle 70 godina Leh Kačinjski i Rišard Kačorovski
zajedno sa 96 članova posade
krenuše u posljednji samrtni zagrljaj
svojoj braći u jutru koju je obavila
ista ona crna magla istorija se ponovila
Poljaci su opet zajedno
Poljska je besmrtna kao stihovi
Tadeuša Ruževiča
KATINJ JE ZA POLJAKE PROKLETO MJESTO
(13. april 2021. godine Cetinje)
