Kultura je veoma bitan i značajan segment razvoja svake države pa samim tim i Crne Gore. Cetinje, kao viševjekovna Prijestonica, je kroz svoju dugu tradiciju postojanja dalo brojne slikare, umjetnike, istoričare, pisce, glumce i druge stvaraoce. Danas Cetinje, u eri XXI vijeka pored brojnih kulturno-istorijskih spomenika, po kojima je prepoznato (ambasade, manastiri, mauzolej, državni arhiv, muzeji, Narodna biblioteka i čitaonioca ,,Njegoš” Nacionalna biblioteka ,,Đurđe Crnojević”Crnogorski likovni salon 13. novembar”, galerije, tri akademije itd), gotovo i da nema značajnih kulturnih manifestacija sa dužom tradicijom. Naravno tu je tradicionalna manifestacija Cetinjsko kulturno ljeto (,,Ljeto u Prijestonici” koju organizuje TO na čelu sa ažurnim direktorom Oskar Huterom.)
Kultura je sve ono što doprinosi prepoznatljivosti jednog grada, i njegovog kulturnog identiteta a posebno Prijestonice. Kroz segment kulture Cetinje, dobija sasvim novu formu i oblik. Zalažem se da Prijestonica, bude Evropska prijestonica kulture. Evropska prestonica kulture je jedan od najpoznatijih projekata Evropske Unije. Njegovo postojanje inicirala je bivša grčka ministarka kulture Melina Merkuri 1985. godine. Ideja je bila da se određeni gradovi pozicioniraju u srce kulturnog života Evrope i na taj način poboljšaju svoj status, visoko se pozicioniraju na mapi svijeta, promovišu održivi turizam i dodatno se razviju kroz kulturu. No krenimo redom da bi razumjeli koje benefite donosi ova zvučna titula. Biti Evropska, prestonica kulture udahnula bi nov život u Cetinje. Pored toga ovo značajno zvanje podstaklo bi ekonomski, kulturni i socijalni razvoj Cetinja.Veliki gradovi Evrope, poput Glazgova, Lila i Esena pokazali su da titula može biti izuzetna prilika za obnavljanje urbanih centara, donoseći kreativnost, posjetioce, ali i međunarodnu prepoznatljivost. Nesumljivo je da bi Cetinje, sa ovim dobilo itekako značajnu reputaciju na međunarodnoj kulturnoj mapi. U prilog ovome svjedoče nam činjenice poput te da je grad Vroclav 2016. godine privukao jednu od najvećih investicija ikada za Evropsku prestonicu kulture i ona je iznosila oko 615 miliona eura, dok je Stravanger u Norveškoj, 2008. godine dok je nosio titulu Evropske prestonice kulture, uspjeo da uspostavi razmjene, kulturne saradnje i koprodukcije sa čak više od 50 zemalja.
Ukratko, projekat Evropska prestonica kulture dizajniran je kako bi:
• Istakao bogatstvo i raznolikost kultura u Evropi;
• Proslavio zajedničke kulturne odlike Evropljana;
• Povećao kod građana osjećaj pripadnosti zajedničkom kulturnom području;
• Ukazao na značaj i doprinos kulture u razvoju gradova.
Pored ovoga, iskustvo je pokazalo da je gradovima koji nose ovu titulu pružena jedinstvena prilika da:
• Podignu svoju međunarodnu prepoznatljivost i ugled;
• Poboljšaju sopstvenu sliku u očima svojih građana;
• Ojačaju turizam;
• Udahnu novi život u gradsku kulturu.
KAKO SE POSTAJE EVROPSKA PRESTONICA KULTURE?
Šest godina prije one u kojoj se titula dodjeljuje, države članice odabrane za „domaćina“ objavljuju poziv, obično putem svojih Ministarstava za kulturu, na koji se zainteresovani gradovi prijavljuju i podnose svoje predloge na razmatranje. Podnijete prijave se zatim razmatraju na osnovu utvrđenih kriterijuma od strane nezavisnih stučnjaka u oblasti kulture. Oni zatim donose odluku o tome koji gradovi ulaze u uži izbor i zahtijevaju od njih da podnesu detaljnije prijave. Kada se podnesu konačne prijave, stručnjaci se ponovo sastaju i preporučuju po jedan grad iz zemalja domaćina koji će nositi titulu nakon čega se ti gradovi proglašavaju Evropskim prestonicama kulture. Uloga Evropske komisije u izboru je da obezbijedi da se postavljena pravila na nivou Evropske unije poštuju tokom čitavog procesa. Evropske prestonice kulture su- dakle, formalno imenovane četiri godine prije one u kojoj će stvarno ponijeti tu titulu. Ovaj period neophodan je kako bi se isplanirao i pripremio jedan ovako kompleksan događaj. Panel nezavisnih stručnjaka, podržan od strane Evropske komisije, ima kontinuiranu ulogu tokom ove četiri godine u pružanju podrške EPK, davanju savjeta i nadgledanju priprema. Na kraju ovog monitoring perioda, Panel razmatra da li će preporučiti Evropskoj komisiji da dodijeli nagradu Melina Merkuri određenom gradu u iznosu od 1,5 miliona eura ili ipak ne.
Šta treba Cetinje u svojoj budućnosti da uradi da ponese ovu zvučnu i značajnu titulu?
Jedna od glavnih i najznačajnih stavki je opredijeliti poseban budžet ne samo na nivou Prijestonice već na nivou države Crne Gore, za jačanje kulturnih kapaciteta i osmišljavanje novih manifestacija koje bi imale dugogodišnju tradiciju. Pa krenimo redom u sklopu ovog projekta bi prije svega trebalo uključiti sva relevantna imena crnogorske književne, likovne, muzičke, umjetničke, filmske scene zajedno sa (istoričarima umjetnosti) koja su prepoznata ne samo kod nas nego i van naših granica. Njihov uticaj, predlog, sugestije međunarodna povezanost sa drugim institucijama kulture van države bila bi i neophodna i dragocjena u kreiranju budučeg kulturnog razvoja Cetinja. Cetinje treba da ima:
• Međunarodni književni festival na kom bi se svake godine dodjeljivala nagrada za zbirku poezije najboljeg pisca sa prostora Crne Gore, i nagrada za najboljeg pisca sa područja Evrope. Takođe u sklopu festivala bilo bi dragocjeno pokrenuti izdavačku djeltanost sa određenim brojem izdanja knjiga;
• Međunarodni muzičko-dramsko-filmski festival (igrani, dokumentarni) stvaralaštva na kome bi bila predstavljena ostvarenja produkcije, koprodukcije ostvarene za period od godinu dana.Takav festival bi morao da bude podijeljen posebno večeri drame, zatim posebno večeri igranog i dokumentarnog filma. Filmski festival bio bi zamišljen i kao mjesto susreta velikana savremenog filma, mladih filmskih stvaralaca i studenata režije koji učestvuju u takmičarskom dijelu sa svojim filmovima kratkog metra, i afirmisanih evropskih reditelja i glumaca čiji se filmovi prikazuju van takmičarske konkurencije. Festival bi predstavljao i susret muzičkih sastava koji svake festivalske večeri održavaju koncerte;
• Međunarodni likovni festival (vezati ga za likovni salon 13. novembar) i kolonija na kojoj bi bila pozvani eminentni likovni umjetnici koji bi u sklopu svoje kolonije poklonili po jedno svoje umjetničko djelo Prijestonici. Ali i na kolektivnim likovnim izložbama predstavili svoj djela, pri čemu bi svake godine bila uručena po jedna nagrada koja bi ponijela ime nekog od eminentnih slikara sa područja Cetinja (Milunović, Lubarda, Poček, Đurić);
• Međunarodni šahovski velemajstorski turnir. Poznato je da šah već odavno spada u intelekltualnu umjetnost. Takođe na području Cetinja, mogle bi biti organizovane neke od najvećih simultanki u Evropi sobzirom da su Cetinje nekada posjećivala neka od najvećih slavnih imena šahovske istorije i prvaci svijeta u šahu. Ali i da jezgro starog Cetinja čini vizuelni događaje vezane za šah atraktivnim.
Za organizovanje ovako značajnih projekata bio bi neophodan tim mlađih ali i iskusnih organizatora koji bi tokom pripreme ovako značajnih festivala i programa morali da daju sebe 24 časa na dan. Jer dobra organizacija je onov uspjeha i protokol po kom se održavaju manifestacije ne smije da ima propusta ni improvizacija. Takođe bili bi neophodni dobri smještajni kapaciteti za sve goste i učesnike. Iako organizovanje ovakvih festivala i manifestacija zahtijeva i jaku finansijsku podršku svih relevantnih činioca ne samo sa Cetinja već i u državi benefiti u razvoju kulturne prizme i budućnosti Prijestonice, sa godinama bi bili itekako osjetni posebno u finansijskom smislu ali i na međunarodnoj kulturnoj mapi.
Piše: Božidar Proročić, književnik i publicista
