Piše: Božidar PROROČIĆ, književnik i publicista
Predrag Gazivoda, rođen 1952. godine na Cetinju, odrastao je u srcu Crne Gore, na mjestu đe su se vjekovima preplitale kulture i tradicije, oblikujući jedinstveni duh koji je inspirisao generacije umjetnika. Cetinje, kao kolijevka crnogorske kulture i umjetnosti, pružilo je savršenu pozadinu za njegovo umjetničko sazrijevanje. U ovom istorijskom gradu, okružen bogatom prirodom i kulturnim nasleđem, Gazivoda je razvio duboku vezu sa tradicionalnim motivima i pejzažima Crne Gore, posebno sa Skadarskim jezerom Rijekom Crnojevića ali i životom njegovih ribara i gorštaka. Njegova umjetnost, utemeljena na izražajnim pejzažima i scenama iz svakodnevnog života, odražava suptilnu sintezu ljubavi prema rodnoj zemlji i naivne umjetničke tradicije. Kao umjetnik, Gazivoda je pokazao izvanredan talenat za slikanje, a njegova rana fascinacija Skadarskim jezerom i njegovom okolinom postala je osnovna tema koja će definisati njegovu karijeru. Uz besprekoran rad njegov jedinstveni stil brzo je evoluirao, dok je istovremeno zadržao autentičan izraz koji odjekuje emocijom i poštovanjem prema prirodi i tradiciji. Predrag Gazivoda nije samo umjetnik; on je pripovedač koji svojim slikama dokumentuje život i duh svoje zemlje, pretvarajući svakodnevne prizore u vanvremenske umjetničke okvire. Njegova djela, koja su našla mesto u muzejima i privatnim kolekcijama širom svijeta, ne samo da svjedoče o njegovom umjetničkom majstorstvu, već i o univerzalnosti tema koje bira. Ovaj umjetnik je uspio da transcendira lokalne motive, prenoseći ih u sferu globalnog priznanja i pokazujući da prava umjetnost ne poznaje granice.
Na slici „Odmor“ 50×40 ulje na staklu, Predraga Gazivode, gledamo prizor koji je izuzetno smiren i introspektivan. U prvom planu nalazi se lik leđima okrenut prema nama, koji sjedi i gleda preko rijeke u daljinu. Ovaj lik je u tradicionalnoj garderobi, što dodaje osećaj vremenske utemeljenosti i kulturalnog identiteta. Sa njegove desne strane, vidimo kamen koji dodaje element prirode i stabilnosti u kompoziciju. U pozadini, široki pogled na Skadarsko jezero sa brdovitim predjelima i blago zelenom vegetacijom, koji se gubi u plavetnilu neba, odiše mirom i veličanstvenošću prirode. Boje su svijetle i umirujuće, a prostor je ispunjen svjetlošću koja naglašava osjećaj beskrajnosti i mira. Slika kao da poziva posmatrača da zastane i zajedno sa likom na slici kontemplira o prirodi, životu i vječnosti. Plavetnilo neba i vode ističu beskraj i dubinu kako same prirode, tako i unutrašnjeg promišljanja. Gazivoda ovom slikom vjerno prenosi atmosferu i duh Skadarskog jezera, a istovremeno uspijeva da izrazi i unutrašnje stanje lika, što sliku čini emotivno bogatom i slojevitom. Korišćenje ulja na staklu kao tehnike može se tumačiti kao Gazivodin pokušaj da dodatno naglasi čistoću i bistrinu prizora, kao i da pruži drugačiju teksturu i doživljaj slike. Ovaj medijum donosi i određenu dozu sjaja i refleksije svjetlosti koja može varirati u zavisnosti od ugla posmatranja, što sliku čini dinamičnom i interaktivnom. Ukupno gledajući, ova slika je primjer kako umjetnost može biti most između tradicionalnog i modernog, između unutrašnjeg i spolnog svijeta, između čovjeka i prirode. Gazivoda je svojom tehnikom i osjećajem za detalje stvorio djelo koje ne samo da je vizuelno privlačno, već pruža i prostor za duboko razmišljanje i emotivno iskustvo.
Ova slika Predraga Gazivode, naslovljena ,,Gužva na džadi“ ulje na staklu, dimenzija 40×50 cm, prikazuje pitoreskni trenutak iz svakodnevnog života koji se odvija u kontekstu crnogorskog pejzaža. U centru kompozicije je autobus sa natpisom ,,Tara“ ispunjen putnicima koji se naziru kroz prozore, to stvara utisak pokreta i putovanja. Autobus, sa svojim karakterističnim dizajnom, poprima glavnu ulogu na sceni i predstavlja važan simbol kolektivnog duha i lokalne povezanosti. Na strani, svjedoci smo prisutnosti lokalne mještanke, odjevene u tradicionalnu nošnju, koja nosi korpu, sa proizvodima lokalnog podneblja, što prizoru dodaje autentičnost i ukazuje na sporiji, tradicionalniji način života koji se odvija paralelno sa modernim prevozom. Njena pojava unosi balans između starog i novog, između brzog tempa suvremenog života simbolizovanog autobusom i tradicionalnih vrijednosti koje nosi sa sobom. Zeleno drvo koje se uzdiže iznad kamenitog terena ističe se svojom bujnošću, pružajući prizoru osjećaj života i prirode. Smješteno je u blizini puta, kao da nadgleda ovu scenu, podsjećajući na stalnost prirode usprkos prolaznosti i gužvi ljudskih poduhvata. Boje na slici su jasne i svijetle, sa primjesama koje dodatno naglašavaju osjećaj svježine i čistoće jutra. Tehnika slikanja uljem na staklu doprinosi sjajnosti i dubini boja, čime se postiže efekat koji je istovremeno realističan i nešto iskričav, dajući slici dodatnu dimenziju i privlačnost. Gazivoda ovim djelom vjerojatno želi da prikaže kontrast između tradicionalnog i modernog života u Crnoj Gori, ističući kako se u svakodnevnim trenucima prepliću stari običaji i savremeni ritmovi. Slika tako postaje refleksija crnogorskog društva u malom, ukazujući na složenost i raznovrsnost života na područjima Skadarskog basena.
Na ovoj slici Predraga Gazivode, nazvanoj „Dolce Vita“, akril na platnu dimenzija 50×50 cm, predstavljen je još jedan živopisan prizor koji odražava specifičnu harmoniju između svakodnevnog života i prirodnog ambijenta Crne Gore. Scena je okupana u jarkom dnevnom svjetlu koje ističe sjajne boje i daje svečani ton cijelom prizoru. Slika prikazuje mještanina Rijeke Crnojevića sa kutijom punom šipkova, što nas odmah upućuje na skadarski ali i mediteranski kvalitet crnogorske klime i plodnost zemlje. Njegovo spušteno držanje i koračanje unapred sugerišu mukotrpan rad i predanost svakodnevnom životu. Prateći ga, pas vjerno ilustruje scenu, unoseći dodatnu dinamiku i emocionalnu toplinu. Autobus, koji dominira pozadinom, sputan uskim prostorom usred puta, služi kao savremeni kontrapunkt tradicionalnijoj sceni u prvom planu. Autobus u prolazu stvara perspektivnu dubinu i pokreće maštu o destinacijama i pričama putnika koji se nalaze unutra. Pažnja posvećena detaljima, kao što je saobraćajni znak koji upozorava na krivinu, ukazuje na opreznost i poziva na pažnju, bilo da se to odnosi na putovanje kroz sliku ili simbolično na putovanje kroz život. Pozadina sliči na idiličnu crnogorsku obalu, dodajući još jedan element ljepote i nostalgične atmosfere. Upotreba akrilne boje na platnu omogućava Gazivodi da postigne intenzitet boja i jasnoću koji su vidljivi u oštrim konturama i svijetlom pejzažu. Slika „Dolce Vita“ prenosi osjećaj spokoja koji prevazilazi trenutak prikazan na slici, sugerišući na sporiji i opuštenji pristup životu, što je u skladu sa naslovom koji poziva na slatkoću življenja.
Slika ,,Navigator“, veličine 70×50 na platnu, potpisana od strane Predraga Gazivode, prikazuje scenu ispunjenu živahnim bojama i emocionalnim izrazom. Slika donosi figuru čovjeka u tradicionalnoj garderobi, sa karakterističnom kapom, odjevenog u jarko obojenu košulju i pantalone. Njegove raširene ruke i lice ispunjeno radosti pričaju priču dobrodošlice ili možda slavljenja života i slobode. Pozadina slike je izdominirana spektakularnim nebeskim bojama koje prelaze od toplih ružičastih tonova do hladnijih ljubičastih i plavih, što stvara dojam zalaska sunca ili možda rane zore. Takav izbor boje neba sugeriše na promjene ili tranziciju, dajući prizoru dramatičnost i dubinu. Na vodi se vide lepršavi vodeni lokvanji koje dodaju note prirode i elegancije. Čovjek stoji u drvenom čamcu, što može simbolizovati putovanje kroz život ili možda povezanost sa tradicijom i prirodom. Ogledalo vode i mekoća prikazanih talasa umiruju pogled i pozivaju na kontemplaciju. Interesantan kontrast stvara figura čovjeka u odnosu na veličanstveni pejzaž koji ga okružuje, čime je istaknuta ljudska dimenzija u prirodnom i prostranom okruženju. Gazivoda kroz ovu sliku možda želi da istakne odnos između čovjeka i prirode, izražavanje lične slobode ili radosti zbog povezanosti sa svijetom oko sebe. Tehnika slikanja na platnu omogućava umjetniku da prikaže raznovrsnost tekstura i nijansi, što je Gazivoda iskoristio da dočara bogatstvo i dinamiku scenske kompozicije. ,,Navigator“ tako postaje više od prizora na vodi, to je simfonijsko platno koje slavi život, prirodu, i ljudsko iskustvo.
Slika, „Vratio se Krcun“, ulje na staklu dimenzija 80×70 cm iz 1991. godine, pruža intrigantan i kompleksan prikaz scenarija koji se odvija unutar tipične seoske kuće. Centralni lik za stolom privlači pažnju, obučen u svijetlo odijelo i sa šeširom koji kontrastira ostatku tamnije odjevenih likova. Njegova poza i odjeća odaju osobu koja ima autoritet povratnika najčešće iz daleke Amerike. Lica okupljenih likova oko stola su izražajna, sa akcentovanim karakteristikama koje naglašavaju njihove reakcije na povratak osobe. Postoji osjećaj dijaloga ili interakcije među njima, sa izgledima koji variraju od iznenađenja do radosti, a možda i skepticizma. Na zidu iza glavne grupe likova su fotografija i ikona koja daju dodatni kontekst. Slika na lijevom zidu prikazuje lika čije je lice okrenuto od posmatrača, što može ukazivati na temu odsutnosti ili zaborava, dok slika kroz prozor otkriva statu ,,Kipa Slobode“ koja simbolizuje istoriju, kulturu ili možda politički kontekst „Krcunove Amerike“. Portret (ikona) na desnom zidu dodatno doprinosi atmosferi i osjećaju prostorije. Predmeti na stolu, kao što su flaša vina, čaše, komadi hleba, pršut, stvaraju osjećaj uobičajenosti i svakodnevnog života, ali postavljanje i raspored tih predmeta takođe sugerišu na gostoprimstvo, proslavljanje ili značajni događaj to jest povratak ili ostanak Krcuna. Nož i tanjiri koji stoje na stolu mogu imati simbolično značenje, ukazujući na promjene ili možda na završetak neke ere ili događaja. Slikanje uljem na staklu je tehnika koja dopušta detalje i boje da se ističu sa posebnom bistrinom i dubinom, a umjetnik je iskoristio ovu tehniku da stvori sliku koja je istovremeno živopisna i puna simbolike. ,,Vratio se Krcun“ je djelo koje pruža višeslojni narativ, pozivajući posmatrače da istraže priču koja se odvija i moguće dublje značenje koje se krije iza prikazanih likova i elemenata.
Na slici naslovljenoj „Zastoj“, veličine 50×50 cm, akril na platnu, umjetnik Predrag Gazivoda prikazuje scenu koja se može shvatiti kao komentar na sudar tradicije i modernizacije, tema koja je često istaknuta u njegovim djelima. U centru kompozicije je magarac, koji vuče teret drveta, simbol starih metoda prevoza i tradicionalnog načina života. Magarac je prikazan u trenutku kada se opire svom teretu, što može simbolizovati otpor prema promjenama ili teškoću očuvanja tradicionalnih načina u modernom svijetu. Sa druge strane, vedro plavi autobus označen natpisom „Tara – Tara“ je pun putnika i suptilno suprotstavljen magarcu, predstavljajući moderni, brži način života i transporta. Figura žene u tradicionalnoj nošnji koja vuče magarca može simbolizovati vezu između ljudi i prirode, kao i čvrsto držanje za prošlost i kulture koja se odupire brzom ritmu savremenog života. Saobraćajni znak upozorava na put koji nije samo fizička staza, već i metafora za put koji zajednica mora da pređe između prošlosti i budućnosti. Plavo nebo i idiličan pejzaž u pozadini stvaraju kontrast između mirne prirode i naglašene gužve koja je predstavljena autobusom i zastoju u komunikaciji između žene i magarca. Ova slika odiše humorom, ali i nostalgičnim osjećanjem za vremenima koja prolaze, reflektujući Gazivodinu sposobnost da prenese složene koncepte na jednostavan i emotivan način.
Slika ,,Nekada davno“, veličine 50×40 cm, akril na platnu, djelo Predraga Gazivode, nudi još jedan fascinantan prizor koji spoj crnogorske prirode i svakodnevnog života. Bijela koza u prvom planu dominira scenom, mirno zastaje na putu, skoro kao da izaziva nadolazeći autobus i simbolizuje nepokolebljivu prisutnost tradicije u brzom toku savremenog života. Autobus u pozadini, sa natpisom „Tara“ , pun je putnika i nastavlja se kretati po putu koji se prostire kroz pitoreskni pejzaž, što može predstavljati kontinuirano kretanje vremena i neumitni napredak. Saobraćajni znak upozorava na prisutnost životinja, što može biti metafora za neočekivane prepreke koje život stavlja pred nas. Pejzaž je prostran i otvoren, sa blagim zelenilom i planinama u daljini, stvarajući osjećaj slobode i čistoće. Nebo je vedro, sa kontrastom jednog aviona koji presijeca nebo, možda aludirajući na modernu tehnologiju ili želju da se prevaziđu granice. Umjetnik je pažljivo balansirao između realnosti i simbolike, koristeći likove životinja i saobraćajne znake kako bi prenio dublje poruke o suživotu, kontrastima između starog i novog, kao i o izborima koji stoje pred nama. Gazivodin stil slikanja na platnu sa akrilom daje živost i trajnost ovom prizoru, omogućavajući bojama i formama da zasijaju sa punim intenzitetom.
Slika ,,Gornje blato kroz šipkove i kupine“, veličine 50×60 cm, izrađena tehnikom ulja na staklu, delo je koje odiše mirnoćom i ljepotom prirodnog pejzaža. Centralni motiv slike ispunjen je sa bujnim zelenilom šipkova i kupina, sa naglascima cvjetova koji pružaju vizuelno bogastvo i teksturnu raznovrsnost Skadarskog jezera. Šarenilo cvijeća i zelenilo lišća izraženi su sa pažnjom koja hvata suštinu bujnog, divljeg rastinja. Pogled kroz ovu gustu vegetaciju vodi oko posmatrača ka mirnom Gornjem blatou u sredini, a u daljini se naziru planine, koje doprinose osjećaju dubine i prostornosti. Plavo nebo je skoro neočekivano čisto, sa tek jednim tragom od aviona što može sugerisati na prolaznost ili tišinu koju priroda često nosi sa sobom. Korištenje ulja na staklu kao tehnike omogućava slikama Predraga Gazivode da ostvare poseban sjaj i bistrinu u bojama, doprinoseći vjernosti prikaza prirodnih scena. Ovaj prizor može u posmatraču izazvati osećaje smirenosti i divljenja prema prirodi, kao i želju za povezivanjem sa mirnim i netaknutim predjelima. Gazivoda ovim delom nastavlja da slavi ljepotu prirode Crne Gore, istovremeno podsećajući na važnost očuvanja i poštovanja prirodnog okruženja.
Slika „Provoz“, 50×40 cm, ulje na staklu, prikazuje miran i poetičan trenutak na Skadarskom jezeru. Kompozicija je centrirana oko uskog prelaza između obala jezera, okruženih gustim trskama. Voda je mirna i bistra, odražavajući nebo, a površinu krase lepršavi listovi lokvanja, dodajući prirodni ritam i dubinu slici. Centralna figura je čun koji se polako kreće kroz ovaj prirodni prolaz, što može biti simbol putovanja, istraživanja ili čak životnog puta. Osoba u čamcu je u harmoniji sa okruženjem, naglašavajući veoma često temu kod Gazivode — suživot čovjeka i prirode. Pogled na nebo daje poseban kontrast; tragovi od aviona unose element moderne civilizacije i tehnologije i pružaju oštar kontrast prema neizmenjenoj i netaknutoj prirodi ispod. Plavetnilo neba i zelenilo prirode se stapanju u paletu mirnih tonova, koje umjetnik maestralno koristi da izazove osjećaje spokojstva i kontemplacije. Ulje na staklu kao tehnika dozvoljava svetlosti da prodire kroz boju i stvara posebne efekte dubine i sjaja, što Gazivoda iskorištava kako bi dodao vibraciju i životnost sceni. Na ovoj slici, on uspeva da uhvati esencijalnu tišinu i ljepotu Skadarskog jezera, istovremeno slavljajući i promišljajući o odnosu između čovjeka i prirodne okoline.
Slika prikazuje „Mostinu“, most na Rijeci Crnojevića, koji je prepoznatljiv simbol i važna istorijska tačka u Crnoj Gori. Mostina se smatra jednim od najlepših primeraka kamene arhitekture u regionu, povezujući obale i olakšavajući prelazak preko rijeke. Na slici se vidi luk mosta, što naglašava tradicionalnu građevinsku vještinu i estetiku koja predstavlja elemente stare arhitekture Crne Gore. Most je često simbol prelaska, povezivanja i premošćavanja razlika. U slučaju Mostine, on može predstavljati poveznicu između prošlosti i sadašnjosti, kao i doslovnu poveznicu između dva geografska prostora. Voda ispod mosta može simbolizovati protok vremena ili promenljivost života, dok most stoji čvrst i nepokolebljiv. Na slici se vidi i čun koji prolazi ispod mosta, što može simbolizovati putovanje, otkrivanje ili čak životni put. Prisustvo osobe u čamcu može naglasiti ideju individualnog putovanja kroz život. Priroda oko mosta, sa svojom bogatom zelenilom i mirnim plavetnilom vode, dodaje osećaj spokoja i izolovanosti od svakodnevnog života. Arhitektura kuća oko mosta pokazuje karakteristične balkanske elemente i može ukazivati na dugotrajno nasleđe koje Skadarski basen ima. Detalji na slici, kao što su teksture kamena i vegetacija, kao i izbor boja, pružaju sliku jedne pastoralne i skoro vremenski neizmijenjene scene, koja može kod posmatrača probuditi nostalgiju ili duboko poštovanje prema istoriji i prirodi.
Predrag Gazivoda kroz svoja djela, koja se nalaze u muzejima i privatnim kolekcijama širom svijeta, dokumentuje život i duh Crne Gore, Skadarskog Basena, pretačući svakodnevne prizore u vanvremenske umjetničke okvire. Njegov rad je prepoznatljiv po jedinstvenom stilu koji odjekuje emocijom i poštovanjem prema prirodi i tradiciji, a njegova sposobnost da prezentuje lokalne motive, donoseći im globalno priznanje, pokazuje da prava umjetnost ne poznaje granice. Njegove slike, oblikovane tehnikom ulja na staklu, karakterišu se sjajem i refleksijom svjetlosti, pružajući različitu teksturu i doživljaj. Gazivoda svojim slikama uspijeva da vjerno prenese atmosferu i duh mjesta koja prikazuje, stvarajući djela koja su emotivno bogata i slojevita. Kroz primjere kao što su scena na Rijeci Crnojevića, Skadarsski basen i portreti svakodnevnog života, on istražuje teme prelaska, veza između prošlosti i sadašnjosti, i suživota čovjeka i prirode. Kao umjetnik i pripovjedač, Predrag Gazivoda predstavlja most između tradicionalnog i modernog, unutrašnjeg i vanjskog svijeta, između čovjeka i prirode. Njegova dela pozivaju na razmišljanje i nude emotivno iskustvo koje nadilazi vizuelni doživljaj, ukazujući na složenost i raznovrsnost života u Crnoj Gori. Gazivoda se potvrđuje kao slikar koji slavi lepotu svoje zemlje i ističe važnost očuvanja prirodnog okruženja, a njegove slike, koje variraju u stilu i tematici, predstavljaju bogatstvo crnogorske kulture i umjetničkog nasleđa. U Gazivodinom opusu, svako djelo je pažljivo osmišljeno da prenese posebnu atmosferu, od tihog sjaja Skadarskog jezera do živahnih prizora svakodnevnog života, uz tehnike koje naglašavaju teksturu i svetlost, donoseći umjetničkoj sceni ne samo vizuelno zadovoljstvo već i duboku emotivnu resonancu. Predrag Gazivoda, sa svojim jedinstvenim slikarskim pristupom i tehnikama, postaje umjetnik koji ne samo da ilustruje život u Crnoj Gori već postavlja pitanja o njenom identitetu, njenoj prošlosti i budućnosti. Njegove slike su ne samo umjetnička djela već i kulturološki artefakti koji se ne zaboravljaju, ukorijenjeni u tradiciji a istovremeno usmjereni ka budućnosti.
Zapisah na radnom stolu, gledajući kroz prozor u jutarnju svjetlost koja se prelivala po planinama Cetinja: „Svaki poteza četkice Predraga Gazivode nije samo trag boje na staklu ili platnu, već zapis o čovjekovoj vječnoj potrazi za harmonijom između duše i divljine prirode koja ga okružuje. U njegovim pejzažima odjekuje tišina Skadarskog jezera, u njegovim likovima pulsira život gorštaka i ribara; on ne slika samo scene, on slika odjeke vremena i prostora, stapajući duh Crne Gore sa univerzalnom ljudskom težnjom za ljepotom i istinom. Gazivodina djela su poput poetskih strofa zapisanih četkicom, koje odjekuju kroz istoriju kao himna prirode i ljudskog postojanja, podsjećajući nas da je svijet oko nas isprepleten tapiserijom priča koje samo čekaju da budu ispričane. On umjetnošću priziva sjećanja na mjesta koja mnogi nikada nisu posjetili i osećanja koja smo zaboravili da imamo, ostavljajući nas u tihoj zadivljenosti pred platnom koje postaje prozor u beskraj. Naivna umjetnost je iskreni šapat duše koji se ne pokorava pravilima, već čistim osjećanjima boji svijet oko sebe. To je umjetnost koja se ne bori za mjesto u galerijama elitizma, već nježno kuca na vrata naših srca, podsjećajući nas da ljepota nije privilegija vještog zanata, već dar života i nevinosti pogleda koji vidi svijet ne samo kakav jeste, već i kakav bi mogao biti. Naivna umjetnost je oda neukrotivoj imaginaciji, vječnom djetinjstvu uma, koje bez ustručavanja slika svoje snove na platnu stvarnosti.”“
IZ BOGATE BIOGARFIJE PREDRAGA GAZIVODE IZDVAJAM:
Predrag M. Gazivoda rođen je na Cetinju 1952. godine đe i danas živi i stvara. Učestvovao na preko 100. grupnih i samostalnih izložbi u zemlji i inostranstvu. Njegova djela nikog ne ostavljaju ravnodušnim. Njegove slike krase muzeje i privatne kolekcije širom svijeta, a njegovo stvaralaštvo je zastupljeno u Svjetskoj Enciklopediji Naivne Umjetnosti, Leksikonu i Enciklopediji Ex Jugoslavije, Antologiji slikara i vajara naivne umjetnosti Zapadnog Balkana. Učestvovao je na preko 100. grupnih i samostalnih izložbi u zemlji i inostranstvu. Na reprezentativnoj izložbi evrospke naive 1996 godine u galeriji MMF-a u Vašingtonu otkupljena je njegova slika „Odlazak“ koja se kao prvi crnogorski eksponat nalazi u stalnoj postavci MMF-a. Dobitnik je 13-o Novembarske nagrade Prijestonice Cetinje, 1998 g. za slikarstvo, kao i niza drugih nagrada, diploma i priznanja. O njegovom stvaralaštvu pisali O.B.Merin, M. Lompar, M. Marović, O. Perović… O njegovim slikama snimljen dokumentarni film „Živopisac sa jezera“ B. Vujanović, TV Titograd 1986. Važnije grupne izložbe: Moskva, Štutgart, Svetozarevo, Vašington, Njujork, Ženeva, Split, Zadar… Samostalne izložbe: Cetinje 1980, Herceg-Novi 1983, Dubrovnik 1983, 1989, Sv. Stefan 1984, 1986, Beograd 1987, Ostende 1985, 1988, Kotor 1990, Podgorica 1994, 1997. Učesnik je velikog broja likovnih kolonija na prostorima Evrope.
