Odlučih se da 3. jun (subota) 2023. godine posjetim vodoizvorište Bolje sestre u NP-Skadarsko jezero zahvajući susretu i razgovoru sa direktorom Regionalnog vodovoda Crnogorsko primorje, Borislavom-Borom Ivanković, kako bih predstavio ovaj dragulj naše prirode ali i približio ulogu i značaj u očuvanju zlatnih kapi života naših vodoizvorišta. Voda pokriva oko 71 odsto površine naše planete, ali samo 2,5% procenta svih vodnih resursa spada u pijaću vodu. Osim što slatke vode ima mnogo manje od slane, ona je i teško dostupna. Samo jedan odsto pijaće vode je lako dostupno ljudima. Zamislite samo koju sreću i bogastvo ima naša država koja ovo tečno blago mora da čuva i sačuva za sve buduće generacije. Prema podacima UN, potrošnja vode do 2025. godine biće povećana 58 odsto u odnosu na potrošnju do 2016. godine. Moj vodič, domaćin i prijatelj je ugledni Miladin-Pijo Radović koautor sa Anom Perišić kultne Monografije „Naša Crna Gora“, koji je službenik (savjetnik) ovog preduzeća zadužen za saradnju sa državnim organima. Gospostven, ljubazan i kulturan predstavlja onu staru školu intelektualaca koji će vas svojom ljubaznošću i predusretljivišću itekako lijepo dočekati i uputiti vas u sve značajne segmente ovog značajnog preduzeća. Svjedoci smo da vode kod nas u Crnoj Gori ali i u svijetu zaslužuju posebnu pažnju i brigu kako sa aspekta čovjekovih potreba tako posebno i zbog razvoja turizma koji je nezamisliv bez vode.
VIZIONARI ČIJA JE IDEJA PRETOČENA U DJELO
Prelijepa crnogorska obala i neponovljivi pejzaži koje je priroda podarila Crnoj Gori, početkom šezdesetih godina počeli su da sve više privlače brojne turiste ali i sve one koji su u tom prelijepom ambijentu tražili i našli utočiste za svoju egzistenciju. Ubrzani razvoj turizma i priliva stanovništva na Crnogorskom primorju doveli su do nestašica vode za piće. Nestašice vode i prve restikcije (1972. g.) na Crnogorskom primorju uticale su na opredjeljenje tadašnjih rukovodstava kako na državnom tako i na nivou šest primorskih opština ( Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj) i opštine Cetinje da donesu 1975. godine mudru i hrabru odluku o potrebi izgradnje regionalnog vodovodnog sistema. Trebalo je punih 35 godina da se stvore politički, finansijski i organizaciono-tehnički uslovi za realizaciju ovog izuzetnog kompleksnog poduhvata i da nakon velikih traganja, uloženog ogromnog truda i sredstava 27. jula 2010. godine, poteče „rijeka“ regionalnog vodovodnog sistema ka primorskim gradovima.
Te prve ,,kapi zlatne vode“ potekle, iz regionalnog vodovodnog sistema, značile su dah novog života, nove šanse za bolji standard stanovnika Crnogorskog primorja, za razvoj turizma i Crne Gore. U istoriju su pošle restrikcije i nestašice vode, slike cistijerni i građana koji vodu u bidonima nose kućama. Opšta je ocjena da regionalni vodovodni sistem, zbog svog izuzetnog značaja, predstavlja okosnicu sadašnjeg i budućeg razvoja, ne samo Primorja već i čitave Crne Gore, pa se s pravom kaže da je to ,,PROJEKAT KOJI JE PROMIJENIO CRNU GORU“. Zahvaljujući Regionalnom vodovodu Crnogorsko primorje se danas značajno razlikuje od ovog područja od prije trinaest godina, to jest od kada je pušten u rad regionalni vodovodni sistem. Karakterišu ga predivne plaže i uređene obale, brojni hoteli i odmarališta, novi gradovi, nove marine, sve veći broj turista koji sa oduševljenjem posjećuje našu jedinstvenu Crnu Goru. Generacije crnogorskih i jugoslovenskih stručnjaka, radnika, inženjera, ekonomista, donosioca odluka na lokalnom i državnom nivou i brojnih drugih pregaoca, su tokom proteklih 48 godina utkali svoje znanje i trud u realizaciju i uspješno funkcionisanje Regionalnog vodovodnog sistema ,,Crnogorsko primorje“.
Sistem regionalnog vodosnabdijevanja je kompleksan tehničko-tehnološki sistem koji obuhvata: vodozahvat „Bolje sestre“, četiri pumpne, pet trafo i dvije hlorne stanice, 25.000 m3 rezervoarskog prostora u 15 objekata, 140 km cjevovoda, 92 km optičkog kabla, 20 distributivnih odvojaka, hidrotehnički tunel „Sozina“, dužine 4,2 km i preko 400 manjih objekata (zatvaračnica, mjerno-regulacionih blokova, šahti vazdušnih ventila, muljnih ispusta, anker blokova, dijafragmi i slično). Koliko je bila složena i mukotrpna izgradnja regionalnog vodovodnog sistema ništa manje izazovno i složeno je održivo upravljanje ovim kompleksnim sistemom kao i njegova dalja izgradnja. Ovim moćnim sitemom upravlja ,,Regionalni vodovod Crnogorsko primorje” DOO Budva (Regionalni vodovod) koji je tokom proteklih 48 godina od kada postoji ovo Društvo (u raznim organizacionim oblicima) i 13 godina njegovog funkcionisanja, zahvaljujući stručnom, dobro organizovanom i odgovornom radu svih zaposlenih, u kontinuitetu je bio na visini izuzetno odgovornih zadatka koje mu je društvo povjerilo, bilo da se radi o njegovoj daljoj uspješnoj gradnji, ili o uspješnom funkcionisanju regionalnog vodovodnog sistema, odnosno obezbjeđivanju u svakom trenutku nedostajuće količine vode Crnogoskom primorju.
Izgradnja regionalnog vodovodnog sistema je predviđena da se realizuje u tri faze. Početak Prve faze, odnosno početak radova na izgradnji Regionalnog vodovoda „Crnogorsko primorje” veže se za početak proboja hidrotehničkog tunela ,,Sozina”, aktiviranjem detonatora na ulaznoj strani tunela u Gluhom Dolu, koji je 28.septembra 1986. godine svečano pokrenuo Veselin Đuranović, član Predsjedništva Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Spajanjem, odnosno puštanjem u rad, 5. 09. 2022. godine, novoizgrađenog cjevovoda prema opštini Herceg Novi realizovana je Prva faza, koja je podrazumijevala spajanje svih primorskih opština na regionalni vodovodni sistem, kojim im se obezbjeđuje dopremanje vode u kapacitetu od 1100 l/s. Regionalni vodovod je uspješno započeo realizaciju Druge faze izgradnje regionalnog vodovodnog sistema, koja podrazumijeva povećanje njegovog kapaciteta za dopremanje vode do Kotora, Tivta i Herceg Novog sa postojećih 330 na 750 l/s. U okviru ove faze prdviđena je izgradnja novog cjevovoda od Prekidne komore Prijevor do Tivta u dužini cca 16 kilometara. Već je realizovana prva dionica cjevovoda od Prekidne komore Prijevor do Lastve Grbaljske u dužini 2,2 km. Druga dionica cjevovoda (14 km) realizovaće se u saradnji sa Upravom za saobraćaj, jer će ista biti izgrađena u sklopu bulevara od Jaza do Tivta, za koju je već potpisan ugovor sa kineskom kompanijom.
Regionalni vodovod u okviru Trće faze, koja podraziijeva izgradnju sekundarne vodovodne i kanalizacione infrastrukture na područjima gdje ista ne postoji a kroz koja prolazi cjevovod Regionalnog vododa, kao odgovoran društveni subjekat je prihvatio da stavi svoje kako katrovske tako i tehničke kapacitete u cilju pružanja pomoći opštinama Bar i Ulcinj da bi se obezbijedilo uredno vodosnabdijevanje za naselja Dobre Vode, Veliki Pijesak, Utjeha i Kruče. Pripremne aktivnosti za realizaciju Treće faze izgradnje RVS teku planiranom dinamikom. Naime, Regionalni vodovod je, na osnovu Ugovora o kreditu za implementaciju Projekta proširenja regionalnog sistema za vodosnabdijevanje sa D, tokom 2022. godine nastavio započete aktivnosti na izradi Idejnog projekta vodovodne i kanalizacione infrastrukture u naseljima Dobre Vode, Veliki Pijesak i Utjeha u opštini Bar i u naselju Kruče u opštini Ulcinj.
LEGENDA O BOLJE SESTRAMA
Regionalni vodovodni sistem se napaja sa izvorita „Bolje setre“. O ovom izvorištu postoji legenda koja kaže da je taj izvor bio „pod ključem“, pa se voda po volji otvarala i zatvarala. Jednog dana došla je đevojka da naspe vodu. U tom trenutku neko je viknuo “abome sestro, došao ti je brat iz svijeta“. U žurbi da što prije vidi brata, ona otrča zaboravivši da „zaključa“ vodu, tj. izvor. I onda voda nadrije svom snagom, od čega se voda Malog i Gornjeg blata naglo podiže i poplavi okolna mjesta. Tako je, po narodnom vjerovanju, i naselje Skupo raseljeno. Danas je prostor nekadašnjeg naselja značajan arheloški lokalitet. Po riječima: „abome (bolje) sestro“ izvor je dobio ime „Bolje sestre“. „Zahvaljujući“ nepažnji te djevojke-sestre dana siz toga izvora teče voda koja Crnogorskom primorju „život znači“. O značaju ovog izvorišta dovoljno govori podatak da je od strane stručnjaka UNESK-a proglašeno među 150 najznačajnijih karstnih izvorišta u svijetu.
DEVASTACIJA I BORBA ZA OČUVANJE VODNIH RESURSA
Ovaj dragulj koji se nalazi u NP-Skadarsko jezero predstavlja prirodnu, cjelinu koja je nedovoljna poznata našoj široj javnosti pa smo kroz ovaj segment istorije nastanka ovog preduzeća prezentovali svu ljepotu povezavši: prirodu, jezero, istoriju, kulturu, turizam, zaštitu životne sredine i značaj Regionalnog vodovodnog sistema ,,Crnogorsko primorje“.
Nažalost usled antropogenog faktora došlo je do devastacije korita rijeke Morače što je direkno uticalo na devastaciju izvorišta „Bolje sestre“ koja se manifestuje u desetorostruko padu njegove izdašnosti (sa 2600 l/s u 2007. godini na 265 l/s u 2021. i 2022. godini). Na svima nama je da zaštitimo ovo izvorište od svjetskog značaja, ali i još većeg značaja za Crnogorsko primorje i državu Crnu Goru. Nadamo se da ćemo i dalje biti zahvalni nepažljivoj djevoci-sestri koja nas je svojom nepažnjom podarila vodom koja „život znači“ i budi nadu u bolje sjutra. Ništa manje se nadamo da će Regionalni vodovod kao uvijek do sada i u narednom periodu uredno dopremati neophodne količine vode do Crnogorskog primorja kaako isto nikada više ne bi bilo „žedno“. Ne sumnjam da će menadžerski tim ovog preduzeća i svi uposleni dati sve od sebe da vodoizvoršte Bolje sestre bude sačuvano kako našoj tako i svim budućim generacijama ali za to je potrebna svijest i podrška svih nas. Ipak ima samo jedan dragulj na planeti koju zovemo Crna Gora čuvajmo je. Globalne i međunarodne konvencije, a posebno Okvirna direktiva o vodama Evropske unije, predstavljaju bitna dokumenta za aktivnosti u domenu korišćenja, zaštite voda i zaštite od voda, koje Crna Gora mora da sprovede. Država, kao inicijator, mora da pruži svu potrebnu podršku da se svi složeni i nažalost ustaljeni problemi u vodoprivredi riješe uvažavajući prirodno okruženje, potencijale i realne mogućnosti i da daju punu podršku jačanju kapaciteta posebno iz oblasti hidrologije đe nemamo dovoljno stručnog kadra a one koje imamo nijesmo dovoljno iskoristili.
Piše: Božidar Proročić
