Garadagli tragedija

Selo Garadagli u oblasti Hodžavend jedno je od azerbejdžanskih sela najviše pogođenih ratom u Karabahu. Ovo selo, koje se 4 godine herojski borilo protiv jermenskih agresora, okupirano je i spaljeno 17. februara 1992. godine, a počinjen je genocid nad civilnim stanovništvom. Masakr i tortura nad seljanima počinjeni ovdje prije 30 godina postali su nastavak politike etničkog čišćenja i genocida koju su jermenski nacionalisti sprovodili nad Azerbejdžancima skoro 200 godina, i rezultat njihove mržnje.

Selo Garadagli se nalazi na strani autoputa, u podnožju. Od ustanka jermenskih separatista u Nagorno-Karabahu 1988. godine, počeli su tragični dani sela Garadagli. Seljani su se borili za svaki pedalj i svaki kamen otadžbine u kojoj su odrasli, a desetine seljana su stradale u neravnopravnim borbama sa Jermenima.

Dana 19. decembra 1991. godine okupirano je selo Hodžavend, a 12. februara 1992. godine zauzeto je i spaljeno selo Malibejli. Sljedeća meta je bio Garadagli. Situacija u selu je postajala sve teža, bližio se dan tragedije.

14. februara 1992. jermenski razbojnici su, koristeći opremu i ljudstvo 366. Puka od sovjetske armije u Hankendiju, napali bespomoćno selo Garadagli. Ove snage su takođe učestvovale u genocidu u Hodžaliju. Svjedoci genocida u Garadagliju potvrđuju učešće 366. motorizovanog puka u činu genocida. Seljani su se borili sa neprijateljem 4 dana. Na kraju su ih uhvatili jermeni i počele su njihove muke. U okolini sela Bejlik Bagi jermenski dželati su strijeljali 23 stanovnika, većina ranjenih je živa zakopana u rudniku. Neki od zatvorenika su strijeljani na putu Garadagli-Khankendi.

Tako je 17. februara 1992. godine okupirano i spaljeno selo Garadagli, a nad civilnim stanovništvom počinjen genocid. Prema izvršnoj vlasti regiona Hodžavend, tokom okupacije, 118 ljudi je zarobljeno, 33 osobe su strijeljane. Jermenski dželati su mrtve i ranjene sahranjivali u bunar. Od zarobljenih je bilo i 10 žena i 2 učenika. Osamnaest puštenih iz zatočeništva, uključujući pet žena, umrlo je od neizliječivih rana. Maltretiranje zatvorenika, vandalizam, obezglavljivanje, sahranjivanje, gladovanje i premlaćivanje bili su zločini protiv čovječnosti.

Kao rezultat genocida koji je počinila Jermenija na državnom nivou, 43 porodice u selu Garadagli izgubile su glave porodice, a 146 djece je ostalo siročad. Od poginulih tokom granatiranja Garadaglija od strane oružanih snaga Jermenije, 10 su žene i 8 djece školskog uzrasta. U selu Garadagli umrla je 91 osoba, svaki deseti stanovnik sela. Kao rezultat okupacije, u selu je uništeno 200 stambenih objekata, Dom kulture, srednja škola za 320 mjesta, bolnica za 25 mjesta i drugi objekti, istorijski, vjerski, kulturni spomenici, groblje Azerbejdžanaca. Oko 800 seljana postalesu izbeglice.

Šef izvršne vlasti regiona Hodžavend Ejvaz Husejnov rekao je u intervjuu da je okupaciju sela Garadagli vodio Monte Melkonjan: „Oni su zauzeli ovo selo posle duge borbe. Posle je došao red na Hodžali. Hodžali im je bio kao kost u grlu za okupaciju Agdama. Kao da su u Garadagliju jermeni isprobali scenario hodžalinskog genocida. Svjetska zajednica zatvara oči pred našim tragedijama. Kao da je svijet slijep. Međunarodne organizacije zauzele su dvostruki stav. Kao žrtve genocida, zahtjevamo da svjetska zajednica prizna našu pravednu stvar. Ne želimo da zauzmu našu stranu. Želimo da stanu na stranu pravde. Zahtjevamo da međunarodna zajednica prizna pravo lice jermena”.

Šamhal Širinov, svjedok tragedije u Garadagliju, prisjeća se krvavih događaja od prije 30 godina: „17. februara bili smo zarobljeni. Odvojivši mlade od starih, sakupili su ih u “Kamaz” i odveli u Khankendi. Zaustavili su automobil na mjestu zvanom Bejlik Bagi i ubili mnoge ljude. Mrtvi i ranjeni su bačeni u bunker i zakopani bagerom. Preživjeli su okupljeni u automobilu. Onda smo dovedeni u Khankendi. Počeli su naši bolni dani. Bili smo mučeni. Oslobođeni smo iz zatočeništva 31. marta“.

Jermeni su ubili četiri člana porodice Turaba Husejnova, mještana sela Garadagli: „Neprijatelj je opsjedao naše selo i napao. Putevi su bili zatvoreni. Pomoć nije mogla doći u selo. Seljani su se branili četiri dana. Tada su Jermeni zauzeli selo. 17. februar je za mene veoma težak dan. Tog dana naše selo je okupirano, a moj otac, majka i dva brata su ubijeni“.

Jermenski zločini ostavili su neizbrisiv trag pun bola u sjećanju stanovnika Garadaglija. U naseljima Jeni Garadagli, Jeni Hodžavend i Nargiztepe podignuti su kompleksi spomenika kojima se ovjekoveči sjećanje na žrtve genocida koji su počinile jermenske oružane snage u selu Garadagli. Treba napomenuti da je kao rezultat uspješne kontraofanzive koju je azerbejdžanska vojska pokrenula u Karabahu 27. septembra 2020. godine, od okupacije oslobođeno selo Hadrut i 35 sela u oblasti Hodžavend.

Adil Adilzade, član javnog udruženja

„Podrška novinara aktivnostima dijaspore“